काठमाडाैं– भारतको केन्द्र सरकारले जम्मु–कस्मिरलाई स्वायत्तताको दर्जा दिने भारतीय संविधानको ‘अनुच्छेद ३७०’ हटाइदिएको छ । अनुच्छेद ३७० हटेसँगै जम्मु–कस्मिरले विशेष राज्यको दर्जा गुमाएको छ, र ७० वर्षदेखिको यो स्वायत्त राज्यमा अब केन्द्रको शासन चल्नेछ । 

के हो अनुच्छेद ३७० ? 

अनुच्छेद ३७० भारतको संविधानको धारा ३७० मा ‘अस्थायी, परिवर्तनीय र विशेष प्रावधान’ शीर्षकअन्तर्गत राखिएको एक अनुच्छेद हो । यो अनुच्छेदले जम्मु–कस्मिरलाई विशेष राज्यको दर्जा दिएको थियो । यसैका कारण जम्मु–कस्मिरमा छुट्टै संविधान थियो । 

जम्मु र कस्मिरलाई जुनसुकै मूल्यमा भारतमा विलय गराउने नीतिअनुरुप ७० वर्षपहिले अनुच्छेद ३७० को व्यवस्था गरी त्यहाँका जनतालाई थुप्रै विशेष अधिकार दिइएको थियो ।

अनुच्छेद ३७० का आधारमा जम्मु–कस्मिरले यस्ता विशेष अधिकारहरु प्रयोग गर्दै आएको थियो– 

• जम्मु–कस्मिरका सम्बन्धमा रक्षा, विदेश मामला र सञ्चारसँग सम्बन्धितबाहेक अन्य कानुन केन्द्रीय संसद्ले बनाउन पाउँदैनथ्यो । जम्मु–कस्मिरबारे कुनै नीतिगत निर्णय लिँदा केन्द्रले प्रदेश सरकारको राय लिनुपर्थ्यो । 
• जम्मु–कस्मिरका मानिससँग दाहोरो नागरिकता थियो– एउटा भारतको नागरिकता, अर्को जम्मु–कस्मिरको नागरिकता । 
• जम्मु–कस्मिरको छुट्टै राष्ट्रिय झन्डा थियो । जम्मु–कस्मिरभित्र भारतको राष्ट्रिय झन्डालगायत कुनै पनि राष्ट्रिय प्रतीकको अपमान अपराध मानिँदैनथ्यो । 
• जम्मु–कस्मिरमा भारतीय संविधानको धारा ३५६ लागू हुँदैनथ्यो । अन्य राज्यमा निश्चित परिस्थितिमा राज्य सरकार भंग वा निलम्बन गरेर राष्ट्रपतीय शासन चलाउँदा धारा ३५६ लागू गरिन्छ । 
• राष्ट्रपतिसँग जम्मु–कस्मिरको संविधानलाई बर्खास्त गर्ने अधिकार थिएन । जब कि, अन्य राज्यका कानुन राष्ट्रपतिले निलम्बन या खारेज गर्न सक्छन् । 
• केन्द्रले १८७६ मा ल्याएको भूमि कानुन जम्मु–कस्मिरमा लागू भएको थिएन । 
• अन्य राज्यका नागरिकले जम्मु–कस्मिरमा जग्गा किन्न पाउँदैनथे । जब कि, विशेष अधिकार प्राप्त राज्यबाहेक देशको जुनसुकै ठाउँमा जुनसुकै नागरिकलाई जमिन किन्ने अधिकार छ । 
• देशमा वित्तीय आपत्काल लगाउनेसम्बन्धी व्यवस्था रहेको संविधानको धारा ३६० जम्मु–कस्मिरमा लागू हुँदैनथ्यो । 
• जम्मु–कस्मिरकी कुनै महिलाले भारतको अन्य राज्यमा विवाह गरेर गए उनको नागरिकता स्वतः खारेज हुन्थ्यो । तर, पाकिस्तानमा विवाह गरेर जाँदा भने उनले जम्मु–कस्मिरको नागरिकता कायम राख्न सक्थिन् । 
• कस्मिरी महिलाका हकमा इस्लामिक कानुन लागू हुन्थ्यो । 
• कस्मिरमा पञ्चायतलाई कुनै अधिकार थिएन । 
• देशभर अल्पसंख्यकका लागि छुट्याइएको १६ प्रतिशत आरक्षण कस्मिरका अल्पसंख्यक (हिन्दु, सिख) ले पाउँदैनथे । 
• कस्मिरमा स्थायी रुपले बस्ने पाकिस्तानीले पनि भारतीय नागरिकता पाउँथे ।  

अनुच्छेद ३७० हटेसँगै जम्मु–कस्मिरका यी सबै विशेष अधिकार समाप्त भएका छन् ।